1.09 Kristalwater
Afb. 36: Seleniet, dat eruit ziet als bekrast glas.
Afb. 37: De chemische formule voor anhydriet is CaSO4, net als gips, maar dan zonder kristalwater.
In mineralen is nogal eens water aanwezig, zoals we eerder al zagen bij opalen (zie 1.05).
Een ander voorbeeld is gips (CaSO4·2H2O). Je ziet het in de formule: voor elk molecuul calciumsulfaat zitten er 2 water-moleculen in (we noemen het daarom 'gehydrateerd' calciumsulfaat). Dit wordt ‘kristalwater’ genoemd. Gips dat als mineraal in de natuur voorkomt wordt seleniet genoemd. Vaak ziet het eruit als bekrast glas, maar soms zijn het ook prachtige bouwwerken van kristallen.
Afb. 38: Deze seleniet ziet er veel spannender uit. Afkomstig uit Australië.
Onder de bodem van zeeën (met name ook de Noordzee!) zaten grote hoeveelheden seleniet. Aan het eind van de ijstijden is door temperatuurstijging en de enorme druk van sedimenten en de bovenliggende watermassa het water uit de kristallen geperst. Dit proces heet diagenese. En zo is anhydriet ontstaan. De naam betekent letterlijk ‘zonder water’.
Naica mijn
Selenietkristallen zijn op enkele plekken wel erg groot uitgevallen. Kijk eens naar het plaatje hiernaast. Inderdaad, die oranje figuurtjes zijn mensen.
Het grootste kristal in deze grot meet c.a. 15 bij 1,2 meter en weegt naar schatting zo’n 55 ton.
In de grot is het niet bepaald aangenaam vertoeven met een temperatuur van boven de 50°C en een vochtigheidsgraad die tussen de 90 en de 99% schommelt.
Afb. 39: Naica-mijn in Chihuahua, Mexico. Deze grotten zijn ontdekt in april 2000. (Bron: www.geologyin.com)
Geode van Pulpi
Net iets minder indrukwekkend (maar wel dichter bij huis) is de geode van Pulpi in de provincie Almeria in Spanje, ontdekt in december 1999. Ook dit zijn seleniet-kristallen.
In tegenstelling tot de Naica-mijn kun je de geode bezichtigen, uiteraard alleen maar onder begeleiding.
Afb. 40 (links): Geode van Pulpi, Spanje. (Bron: www.espanje.nl)
Afb. 41: Magnesiet (MgCO3) uit Italië.
Afb. 42: Nesquehoniet (MgCO3·3H2O) op matrix uit Frankrijk.
Afb. 43 (rechts): Witte dypingiet (Mg5(CO3)4(OH)2·5H2O) op matrix met kristalwater en hydroxylgroepen.
Magnesiumcarbonaten
Water is niet alleen in de vorm van complete watermoleculen (H2O) aanwezig in mineralen, maar ook in de vorm van hydroxyl-ionen (OH-).
Magnesiumcarbonaat vormt op die manier een hele familie. Zonder water hebben we te maken met het mineraal Magnesiet (MgCO3).
Met achtereenvolgens 2, 3 en 5 kristalwatermoleculen krijgen we resp. Barringtoniet, Nesquehoniet en Lansfordiet.
Met hydroxyl-groepen erbij hebben we dan ook nog mineralen met de namen Artiniet, Hydromagnesiet, Dypingiet en Georgiosiet.
Deze mineralen zien er niet erg spectaculair uit, maar geven wel een idee van wat Moeder Natuur allemaal aan variëteiten heeft bedacht.
Afb. 44: Lansfordiet (MgCO3·5H2O) op matrix uit Zwitserland
Afb. 45: De formule van hydromagnesiet (Mg5(CO3)4(OH)2·4H2O) is vrijwel gelijk aan die van dypingiet. Het verschil is één molecuul kristalwater.