1.11 Van bewerken tot bedriegen
Voor een mineraal in je kast staat is het bewerkt. Alleen al het uit de grond halen of het uit een rots hakken is een vorm van bewerken. Veel mineralen en edelstenen worden daarnaast geslepen. Dit zijn algemeen aanvaarde vormen van bewerken.
Door het vakkundig slijpen van labradoriet komt het kleurenspel naar boven, dat iriseren of labradoriseren genoemd wordt.
Afb. 57: Ongeslepen labradoriet van 7 kg , afkomstig uit Madagaskar.
Afb. 59: Geslepen labradoriet, ook uit Madagaskar.
Afb. 58: Een slijper in actie in zijn werkplaats.
Afb. 60: Vermoedelijk bijgekleurd versteend hout.
Verven
Sommige stenen hebben echter wel heel erg felle of ongebruikelijke kleuren. Het is dan niet ondenkbaar dat deze bijgekleurd zijn. Het probleem is, dat het vaak moeilijk te zien is, want b.v. agaat komt in veel verschillende kleuren voor.
Op de foto hierboven zie je 2 schijven versteend (‘geagatiseerd’) hout. Ook op de schors zitten blauwe vlekken, hetgeen ernstig doet vermoeden dat de schijven een verfbadje hebben gehad. Vergelijk ook met de foto rechtsboven met (hopelijk) ‘echte’ blauwe agaat.
Afb. 61: Blauwe agaat.
Afb. 62: Ongeverfd howliet. (Bron: www.gemstonebeads.nl)
Afb. 63: Geverfd howliet, te koop bij www.be-liza.nl. Deze verkoper vermeldt dit overigens keurig.
Turkoois is mooi en populair, helaas zijn er methodes om dit mineraal te vervalsen. Soms gaat het daarbij om echte turkoois van een hele lage kwaliteit, die met een verfbadje opgepept wordt.
Erger is, dat men stukken howliet (Ca2B5SiO9(OH)5, een wittig mineraal met ongeveer dezelfde structuur als turkoois) verft en verkoopt als turkoois. Deze vervalsingen zijn moeilijk van echt te onderscheiden. Het is niet fijn, maar eigenlijk moet je een flinke kras in de steen maken. Als de binnenkant wit is weet je dat je met gekleurd howliet van doen hebt. Maar als de kleur van binnen ook turquoise is heb je geen vervalsing, maar wel een lelijke kras op je nieuw verworven steen...
Tenslotte bestaat er ook nog zoiets als ‘gereconstrueerd’ turkoois. Het gaat hierbij om kleine brokjes natuurlijk turkoois, die gemalen zijn en vervolgens samengeperst of -geplakt zijn tot een nieuwe ‘steen’.
Afb. 64: ‘Gereconstrueerd’ Turkoois. (Bron: www.etsy.com)
Over het algemeen zijn de prijsverschillen aanzienlijk. De howliet-donuts kosten nog geen 5 euro. Voor de gereconstrueerde turkoois donut moet je al meer dan 25 euro neertellen.
Geverfd howliet wordt soms ook verkocht onder de naam ‘turqueniet’.
Verhitten
De kenmerkende kleur van amethist ontstaat door de aanwezigheid van ijzer en titanium en door de inwerking van radioactieve straling.
Door amethist te verhitten verdwijnt het effect van de straling en wordt de steen geel tot bruin of groen. In het eerste geval is het dan veranderd in het zeldzamere citrien. In het tweede geval in prasioliet.
Verhitting kan in de natuur plaatsvinden, maar vaak is het de mens die een handje helpt. Betrouwbare verkopers vermelden het als dit laatste het geval is.
Afb. 65 (links): Amethist.
Afb 66: Citrien, verhit door de natuur of door de mens? Gezien de donkere kleur denk ik: de mens.
Opdampen
Zeer populair is op het ogenblik het kleurrijke ‘aurakwarts’ of ‘titaniumkwarts’. Dit is echter geen natuurprodukt, maar ‘gewone’ kwarts waarover men een laagje titanium heeft verdampt.
Afb. 67: Aurakwarts. (Bron: www.knuffelsteen.nl)
Afb. 68: Aqua aura stenen. (Bron: www.happy-spirit.nl)
‘Aqua aura’ heeft een prachtige aqua-blauwe kleur, die op een vergelijkbare wijze tot stand komt, maar dan door goud te verdampen.
Opalen
zijn mooi, maar duur. Je moet daarom opletten of je wellicht een doublet of triplet koopt.
Bij een doublet is een dun laagje opaal op b.v. een stukje kwarts geplakt. Bij een triplet is dat aan weerszijden gebeurd. Je kunt het gewoonlijk aan de zijkant zien. Het resultaat kan nog steeds prachtig zijn, maar zo’n doublet of triplet heeft natuurlijk minder waarde dan een ‘massieve’ opaal.
En koop je ergens opaliet of opaline, realiseer je dan dat het gaat om (man made) gekleurd glas.
Afb. 69: Figuur van opaliet.
Afb. 70: 'Man made' Aluin. (Bron: www.catawiki.nl)
Afb. 71: 'Man made' aardbeienkwarts.(Bron: www.catawiki.nl)
Lab-mineralen
Er worden ook ‘mineralen’ door mensen gemaakt. Vooral in Polen, Oekraïne, Rusland en China is men heel bedreven in het laten groeien van kristallen in laboratoria.
Aluin
(KAl(SO4)2·12H2O) is zo’n mineraal dat door mensen gemaakt wordt, net als diverse gekleurde kwartsen, die opvallend vaak met fruitnamen zijn getooid.
Kwartsen met fruitnamen
Veel in het laboratorium gemaakte kwartsen hebben fruitnamen: aardbeien-, bosbessen-, citroenkwarts.
Mangokwarts
In China wordt in laboratoria ook zgn. ‘mangokwarts’ gekweekt. Nog meer fruit. Het gaat om heldere kwartskristallen waarvan de punten een gelige mango-kleur hebben.
Opmerkelijk zijn de forse prijzen, die men hiervoor vraagt.
Afb. 72: 'Man made' bosbessenkwarts. (Bron: www.catawiki.nl)
Afb. 73: 'Man made' citroenkwarts. (Bron: www.catawiki.nl)
Afb. 74: Man made bismut. Voor 2,99 + 0,31 euro verzendkosten kun je je hier overigens geen buil aan vallen. (Bron: www.aliexpress.com)
Bismut
is een element en komt in de natuur voor, maar op beurzen en veilingen wordt veel ‘man made’ bismut aangeboden met vreemde vormen en regenboog kleuren. Vanwege het lage smeltpunt van bismut gemakkelijk te produceren. Naar verluidt kun je het zelf maken in een pannetje op je fornuis, al lijkt me dat niet aan te raden.
In het verleden werd bismut vaak verward met tin of lood. Opvallend is, dat bismut het enige zware metaal is, dat niet giftig is (Bron: Wikipedia)
Afb. 75: Geen idee of dit ‘natuurlijk’ bismut is, maar het ziet er minder kunstmatig uit. En, toegegeven, ook veel saaier...
Afb. 76: Chalcathiet uit een Pools lab. (Bron: www.catawiki.nl)
Chalcanthiet
(CuSO4·5H2O) is ook een mineraal, dat vaak in laboratoria gekweekt wordt. Het heeft een prachtige blauwe kleur en komt ook in de natuur voor, met name in Arizona en in Chili. Voor natuurlijk chalcanthiet betaal je echter forse prijzen.
Afb. 77: Natuurlijk chalcanthiet uit Arizona, VS.
Mocht je ergens een stukje op de kop tikken (uit de natuur of uit het lab), zorg er dan voor dat je het op een droge afgesloten plek bewaart. Chalcanthiet lost n.l. op in water! Het is 'hygroscopisch'. Ook is het erg giftig. Niet aan likken! :-)
Silicium
komt in zuivere vorm niet in de natuur voor. Op beurzen en veilingen wordt soms ‘Silicium 99% zuiver’ voor de prijs van enige tientjes aangeboden, zonder dat erbij verteld wordt, dat dit ‘man-made’ is.
Bij betrouwbare verkopers koop je zo’n stukje voor enkele euro's.
Afb. 78: Silicium ‘99% zuiver’. Opvallend is hoe metalig het er uit ziet, terwijl silicium tot de 'niet-metalen' behoort.
Carborundum
In toeristenwinkels, maar toch ook op beurzen en veilingen, kom je regelmatig carborundum oftewel siliciumcarbide (SiC) tegen, een grappig uitziend, ruwig materiaal met een soort regenboog highlites. Het is enorm hard (9½ op de schaal van Mohs) en wordt op industriële schaal voor een prikkie gemaakt als goedkoop alternatief voor diamant in slijpmachines en boren.
Bij een grote mineralenwinkel kwam ik het spul pas geleden tegen voor € 1,30 per gram, oftewel € 1.300 per kg. Dat is maar liefs 4 keer zo duur als topkwaliteit lapis lazuli! En nergens staat aangegeven dat het 'man-made' is, dat kom je alleen te weten als je het navraagt. Schandalig!
In de natuur komt siliciumcarbide in minuscule hoeveelheden voor als het mineraal moissaniet, vooral in meteorieten. Gezien de zeldzaamheid zou een dergelijk hoge prijs voor moissaniet misschien wel gerechtvaardigd zijn.
Afb. 79 (links): Carborundum.
Geode met galena
Mijn ouders kochten op vakantie in Marokko een geodepaar met aan de binnenkant galena (loodsulfide, PbS). Na hun dood heb ik deze geërfd. Naspeuringen op internet leerden mij al snel, dat galena helemaal niet in geodes voorkomt!
Het is waarschijnlijk een geode met bergkristal (zie de binnenwand aan de bovenkant van de linker geode), waarin men galena-kristallen gelijmd heeft.
Afb. 80a: Geodes, waarin galena gelijmd is, uit Marokko.
-- UPDATE -- UPDATE -- UPDATE --
In het Gelders Geologisch Museum kwamen we een speciale kast met vervalste en man-made mineralen tegen, waaronder nevenstaande verzameling 'galena-geodes'.
Afb. 80b: 'Geodes met ingeplakte galeniet' in het Gelders Geologisch Museum.
Andara-obsidiaan
is een zeldzame groene en heldere Obsidiaan, die alleen in Colombia voorkomt en pittig aan de prijs is. Voor een stukje van pakweg een ons betaal je al gauw iets van 80 tot 100 euro. Helaas wordt er ook gekleurd glas aangeboden als Andara-obsidiaan en het vervelende is, dat dit heel moeilijk van echt te onderscheiden is.
Er in getrapt
Wij zijn er ook ingetrapt, bleek onlangs. Onderstaand kristal, aan ons verkocht als ‘chlorietkwarts’ blijkt ‘man made’ te zijn. Op Youtube wordt e.e.a. uitgelegd: https://youtu.be/eCLu1Cw35SQ
Afb. 81: Andara-obsidiaan uit Colombia.
Afb. 82: Deze ‘chlorietkwarts’ uit China blijkt ook 'man made' te zijn. Wordt ook in andere kleuren aangeboden, b.v. 'mango-kwarts' met punten die oranjeachtig geel zijn i.p.v. groen.
-- UPDATE -- UPDATE -- UPDATE --
Dit zegt Mindat.org over Andara obsidiaan:
NOTE on "Transparent/Translucent Obsidian":
A lot of gem-quality water-clear variously coloured 'obsidian' has been offered for sale on the internet (in particular on auction websites) with a variety of sources listed. The material offered for sale is, in fact, an artificial glass mass-produced in places such as Indonesia.
De vraag is dus: bestaat er wel natuurlijke Andara obsidiaan? Het antwoord luidt helaas: nee!
Tenslotte
Iedereen mag natuurlijk verzamelen wat hij of zij mooi vindt. En sommige door de mens gemaakte mineralen zijn prachtig. Maar het is wel zaak dat de koper volledig wordt ingelicht over de herkomst van het artikel en de bewerkingen die het ondergaan heeft, zodat deze een geïnformeerde afweging kan maken alvorens tot aanschaf over te gaan.