2.18 Sulfaten
Sulfaten zijn zouten van zwavelzuur (H2SO4). Eerder kwamen we al sulfides tegen, de zouten van waterstofsulfide (H2S). Het verschil zit in de valentie (elektrische lading) van het zwavel-ion: in een sulfaat is dat S6+ en in een sulfide S2-.
Afb. 1: Een bol van oranje seleniet.
Afb. 2: Van veel verkopers krijg je bij een bestelling een extraatje. Het seleniet-hart is daarbij erg populair.
Afb. 4 (rechts): Prachtige goud-bruine Seleniet-kristallen. Afkomstig uit Australië.
Seleniet
oftewel gips (CaSO4·2H2O) kwamen we al eerder tegen. Kijk nog even terug naar de foto’s van de Naica-mijn en de Geode van Pulpi in 1.09.
Afb. 3: Seleniet-kristallen op matrix uit Oostenrijk.
Bariet
(BaSO4) kwamen we ook al eerder tegen. Van zichzelf is het wit, maar het komt ook in andere kleuren voor. Vooral gele en blauwe bariet zijn gezocht.
Afb. 5: Witte bariet met wat vanadiniet-kristalletjes op matrix.
Afb. 7: Blauwe bariet is zeer gewild.
Buiten de verkopers, die containers vol met mineralen importeren uit China, Brazilië, Madagaskar enz. zijn er ook die gespecialiseerd zijn in het verkopen van stukken uit oude verzamelingen. Het aardige is, dat je dan soms nog een kaartje van de oorspronkelijke bezitter erbij krijgt.
Het mineraal rechtsboven komt derhalve uit de verzameling van Dr. W. Schmidt, die het verworven heeft op 25 juni 1962 door te ruilen met ene Margreiter.
Afb. 9 (rechts): De laatste verkoper vond kennelijk dat bariet met magnesiet beter verkoopt dan het omgekeerde.
Afb. 6 (links): Bariet op matrix.
Afb. 8: Magnesiet met bariet (volgens de oorspronkelijke bezitter), afkomstig uit Oostenrijk.
Anhydriet
is gips zonder kristalwater en zijn we ook al eerder tegengekomen. Hieronder een bijzonder exemplaar, dat we recent hebben aangeschaft.
Afb. 10: Anhydriet-kristallen op matrix. Wat de kleine groene bolletjes zijn is onbekend. Wellicht chloriet?
Anglesiet
is een ander ‘eenvoudig’ sulfaat. Hier doet zich een opvallend verschijnsel voor: witheriet (BaCO3) is zeldzaam, maar bariet (BaSO4) is er in overvloed. Anderzijds is anglesiet (PbSO4) schaars en cerussiet (PbCO3) nu juist weer niet.
Afb. 12: Mooie grote heldere anglesiet-kristallen op matrix uit Marokko.
Links een recente aankoop met een mooie handelsnaam: angeliet (niet te verwarren met de anglesiet hierboven). Maar wat is het eigenlijk? De een zegt dat het anhydriet (CaSO4) is, de ander heeft het over 'gecomprimeerde celestien', wat dat ook moge zijn...
Afb. 11: ‘Angeliet’ uit Peru.
Celestien
(SrSO4) is genoemd naar het Griekse woord voor ‘hemel’, vanwege de blauwe kleur van de eerste exemplaren, die men vond.
Celestien wordt ook wel celestiet of ‘engelensteen’ genoemd (omdat engelen in de blauwe hemel wonen?). Het is het meest voorkomende strontium houdende mineraal.
In een nieuwsbrief schrijft Ruben Robijn (www.rubenrobijn.nl), dat celestien in China gebruikt wordt voor het vervaardigen van vuurwerk, omdat het bij verbranding een rode kleur produceert. Zonde van die mooie stenen, nietwaar?
Afb. 14: Een kleine en een grote geode van blauwe celestien. Hoewel je de blauwe variant het vaakst ziet, komt het ook in andere kleuren voor: wit, geel, bruin en groen.
Afb. 13: Een lichtblauwe en een donkerblauwe celestien. Het linker exemplaar glimt prachtig.
Afb. 15: Witte celestien met onderaan gele zwavel op matrix. Zijn de bruine kristallen ook celestien? Afkomstig uit Polen.
Kopersulfaten
behoren tot mijn favorieten. Eerder kwamen we al chalcanthiet (CuSO4·5H2O) tegen, dat ook nagemaakt wordt in Poolse laboratoria. Gelukkig is er ook natuurlijk materiaal te koop, vooral afkomstig uit de Planet Mine in Arizona.
Afb. 16: Het is maar een piepklein stukje chalcanthiet (CuSO4·5H2O), maar wat een kleur! Afkomstig uit de VS.
Op Wikipedia kwam ik nog een leuke foto tegen. Voor de duidelijkheid: penta is Grieks voor ‘vijf’.
Afb. 17: Als je op het witte kopersulfaat (CuSO4) water druppelt ontstaat het blauwe ‘pentahydraat’ (dus eigenlijk ongekristalliseerde chalcanthiet). Bron: Wikipedia.
Afb. 18: Donkergroene brochantiet (Cu4(SO4)(OH)6) met wat lichtgroene malachiet (Cu2CO3(OH)2) op matrix. Afkomstig uit Marokko.
Zoals we vaker zien is er een hele familie van kopersulfaten, met hydroxyl-groepen en meer of minder kristalwater. Al dan niet vermengd met andere metaalionen en/of met bijkomende halide-ionen.
Eerst een aantal tamelijk eenvoudige kopersulfaten. Daarna enkele waarvan ik de chemische formule beslist niet ga opschrijven.
Afb. 19: Langiet uit Slowakije.
De langiet (Cu4(SO4)(OH)6·2H2O) is hier groen, maar heeft soms net zo’n mooie diepblauwe kleur als linariet (PbCu(SO4)(OH)2) en cyanotrichiet (Cu4Al2(SO4)(OH)12·2H2O).
Afb. 20: Diepblauwe linariet op matrix uit Griekenland.
Afb. 21: Cyanotrichiet op matrix uit de VS.
Camerolaiet en chalcophylliet zijn zeldzame koper-aluminium sulfaten met ingewikkelde chemische formules.
Afb. 22: Blauwe camerolaiet en groene chalcophylliet op (veel) matrix uit Slowakije.
Afb. 23: Groene serpieriet (Ca(Cu,Zn)4(SO4)2(OH)6·3H2O) op matrix uit Duitsland.
De overige sulfaten in ons bezit hebben geen spectaculaire kleuren. Wel hebben ze vaak lange chemische formules, waarmee ik de lezer niet zal lastig vallen. Een korte omschrijving volstaat wat mij betreft.
Jarosiet is een kalium-ijzer(III) sulfaat. Thaumasiet en ettringiet (genoemd naar de plaats Ettringen in de Eifel) zijn calcium-aluminium sulfaten.
Afb. 24: Donkerbruine, glinsterende jarosiet op matrix uit Spanje.
Afb. 25: Deze witte thaumasiet op matrix uit Zweden lijkt, net als de ettringiet hiernaast, wel een schimmel.
Afb. 26: Witte ettringiet op matrix uit Duitsland.
Afb. 27: Tot ik dit steentje cadeau kreeg had ik nog nooit van motukoreaïet gehoord. Afkomstig uit Oostenrijk.
Afb. 21 is een foto van cyanotrichiet ((Cu4Al2(SO4)(OH)12·2H2O) en hieronder zie je er een van carbonatocyanotrichiet (Cu4Al2(CO3,SO4)(OH)12·2H2O).
Het verschil tussen beide: bij het laatste mineraal is het sulfaat-ion (SO42-) in de meerderheid der gevallen vervangen door een carbonaat-ion (CO32-).
Afb. 28: Carbonatocyanotrichiet bedekt met wat doorzichtige seleniet-kristallen op matrix uit China.
Meer informatie uit Mindat.org over carbonatocyanotrichiet:
- Cyanotrichiet bevat soms kleine hoeveelheden carbonaat;
- Er bestaat Carbonatocyanotrichiet zonder sulfaat;
- Toch wordt dit laatste mineraal tot de sulfaten gerekend (en niet tot de carbonaten)!;
- Als klap op de vuurpijl zou er geen bewijs zijn van een ‘solid solution’ tussen beide mineralen.
Mijn boerenverstand kan dat niet volgen. Verder geeft het maar weer eens aan hoe lastig de natuur zich in vakjes laat stoppen.
Afb. 29 (rechts): Chalcopyriet met bariet en wat langiet op kwarts. Afkomstig uit Duitsland.
