2.16 Carbonaten deel 2
Afb. 1: Een ‘duimnagel’ trona uit de VS.
Op het mineraal Nahcoliet hebben we nog niet de hand kunnen leggen. Voor 50 euro kun je een micromount van 2,2 gram kopen, maar dat vinden we wat te dol.
Vreemd dat het zo zeldzaam is, terwijl iedereen het in poedervorm in zijn/haar keuken- of medicijnkastje heeft staan. De stof waar nahcoliet uit bestaat (NaHCO3) kennen we o.a. als bakpoeder en als bicarbonaat. Het wordt gebruikt als rijsmiddel i.p.v. gist en als maagzuur-remmer, maar ook als schoonmaakmiddel en zelfs als bluspoeder.
Voor het aanduiden van de grootte van een mineraal worden ook wel de volgende begrippen gebruikt:
micromount………..< 1 cm
thumbnail………..….1-3 cm
small miniature……3-4,5 cm
miniature…………….4,5-7 cm
small cabinet……….7-10 cm
cabinet………………..10-18 cm
museum……………….> 18 cm
De aangegeven maat geldt altijd voor de langste zijde. Dus een stukje van 4,5 x 0,2 x 0,2 cm mag miniature genoemd worden (er is natuurlijk geen handelaar, die de omvang naar beneden afrondt).
Sommige verzamelaars specialiseren zich in micromounts. Dat heeft een aantal voordelen: klein is goedkoper dan groot en er is ook gemakkelijker aan te komen. Verder heb je minder ruimte nodig voor het uitstallen en bewaren van je verzameling.
De aanschaf van een behoorlijke microscoop is wel aan te bevelen.
Wel hebben we een mineraal uit dezelfde familie: trona (Na3H(CO3)2·2H2O).
Verder wat minder naaste verwanten:
- Dawsoniet (NaAlCO3(OH)2)
- Eiteliet (Na2Mg(CO3)2)
- Shortiet (Na2Ca2(CO3)3)
En vooruit dan ook nog maar:
- Weloganiet (Na2Sr3Zr(CO3)6·3H2O)
Afb. 2: Witte dawsoniet met bruine dolomiet op matrix uit Tsjechië.
Afb. 3: Deze micromounts eiteliet zijn afkomstig uit de VS.
Afb. 4: Groene shortiet op matrix uit Canada.
Afb. 5: Geel-groenige weloganiet op matrix uit Canada.
Afb. 6: Bastnäsiet-Ce komt ook voor met Nd en/of Y. Het linker exemplaar komt uit Mongolië, het rechter uit Burundi.
Als je op Mindat.org rondneust zul je vroeg of laat tegen de term ‘REE’ aanlopen. Deze afkorting betekent rare earth elements, zeldzame aardmetalen.
Dit zijn in principe 17 elementen, maar wat we in redelijk gangbare mineralen tegenkomen zijn cerium (Ce), yttrium (Y), lanthanium (La) en neodymium (Nd). Vooral cerium (genoemd naar de planetoïde Ceres, die weer genoemd is naar de Romeinse godin van de akkerbouw) kom je regelmatig tegen als bestanddeel van carbonaten.
Deze ‘zeldzame aardmetalen’ (ZA’s) zijn trouwens niet eens zo heel erg zeldzaam. Gelukkig maar, want ze worden in veel consumenten-producten gebruikt: o.a. magneten, TV-schermen, zonnebrillen, ovens en keramiek. En vuursteentjes in aanstekers bestaan zelfs vrijwel geheel uit ZA's. (Bron: GEA)
Wel zijn ze vaak lastig te winnen.
Afb. 7: Bruinige synchisiet-Ce met zwarte aegirien en wat heldere kristallen (calciet?) uit Pakistan.
Afb. 8: Heel lichtbruine ancyliet-Ce met zwarte aegirien uit Canada.
Een overzichtje:
- Bastnäsiet-Ce: (Ce,La)CO3F
- Synchisiet-Ce: Ca(Ce,La)(CO3)2F
- Ancyliet-Ce: SrCe(CO3)2(OH)·H2O
- Lanthaniet-Ce: (Ce,La,Nd)(CO3)3·4H2O
- Parisiet-Ce: Ca(Ce,La)2(CO3)3F2
- Burbankiet: (Na,Ca)3(Sr,Ba,Ce)3(CO3)5
Overigens zijn alle op deze pagina getoonde items klein: thumbnails en een micromount (de parisiet).
Afb. 9: Witte lanthaniet-Ce op matrix uit Frankrijk.
Afb. 10: Het lijkt nog heel wat, maar dit stukje parisiet-Ce is zo klein, dat ik het zelf niet behoorlijk gefotografeerd krijg en dus de veilingfoto heb gebruikt. Afkomstig uit Pakistan.
Afb. 11: Witte burbankiet op matrix uit Canada.
Afb. 12: Heldere burbankiet-kristallen op matrix uit Rusland.
Voor de liefhebbers nog wat chemische formules:
- Pyroauriet: Mg6Fe3+2(CO3)(OH)16·4H2O
- Tunisiet: NaCa2Al4(CO3)4(OH)8Cl
- Brugnatelliet: Mg6Fe3+(CO3)(OH)13·4H2O
En op de volgende pagina:
- Kochsándoriet: CaAl2(CO3)2(OH)4·H2O
- Alumohydrocalciet: CaAl2(CO3)2(OH)4·4H2O
- Hydrozinkiet: Zn5(CO3)2(OH)6
Afb. 13: Witte pyroauriet op matrix uit Zweden.
Afb. 14: Witte tunisiet op matrix uit Frankrijk.
Afb. 15: Bruine brugnatelliet op matrix uit Italië.
Afb. 16: Witte kochsándoriet op matrix uit Hongarije.
Het mineraal hierboven is genoemd naar de Hongaar Sándor Koch, professor in de mineralogie en auteur van 2 standaard-werken over Hongaarse mineralen. (Bron: Wikipedia)
Dit zijn allemaal geen erg opwindende stenen. Meestal zijn calcium-, magnesium-, aluminium- en zinkzouten nu eenmaal niet erg kleurrijk.
Afb. 17: Witte alumohydrocalciet op matrix uit Slowakije.
Afb. 18: Hydrozinkiet uit Duitsland.
Afb. 19: Bruinige bismutiet ((BiO)2CO3) op matrix uit Duitsland.
Afb. 20: Groene takoviet (Ni6Al2(CO3)(OH)16·4H2O) op matrix uit Australië.
De kenners zijn inmiddels misschien wat ongeduldig. Waar blijven ze nou? Hier zijn ze dan eindelijk: de kopercarbonaten.
Afb. 21: Bol van azuriet, malachiet en wat cupriet.
Afb. 22: Blauwe azuriet (Cu3(CO3)2(OH)2) en groene malachiet (Cu2(CO3)(OH)2) lijken chemisch op elkaar en komen vaak samen voor.
Afb. 23: Schitterende blauwe azuriet en wat malachiet op matrix. Een topstuk!
Afb. 24: Een recente aanwinst: azuriet en malachiet op matrix. Afkomstig uit Marokko.
Mindat.org: 'Azuriet wordt vaak omgezet in malachiet en als gevolg daarvan worden de 2 mineralen vaak samen gevonden'. Dat laatste hadden we natuurlijk zelf al geconstateerd.
Afb. 25: Gepolijste stukken malachiet
Afb. 26: Callaghaniet heeft ook een prachtige blauwe kleur. Helaas zijn het hier slechts een paar kleine vlekjes. Afkomstig uit de VS.
Als je naar de stukjes malachiet hier links kijkt, dan zie je veel concentrische cirkels, die 'ogen' worden genoemd. Die laten zien hoe dit mineraal is ontstaan: druppeltje voor druppeltje.
Verdere kopercarbonaten:
- Callaghaniet: Cu2Mg2(CO3)(OH)6·2H2O
- McGuinnessiet: (Mg,Cu)2(CO3)(OH)2
- Rosasiet: (Cu,Zn)2(CO3)(OH)2 met Cu:Zn = ongeveer 3:2
- Aurichalsiet: (Zn,Cu)5(CO3)2(OH)6
- Juangodoyiet: Na2Cu(CO3)2
- Kolweziet: CuCo(CO3)(OH)2
Afb. 27: Groene mcguinnessiet op matrix uit Oostenrijk.
Afb. 28: Ruwe of 'zijde'-malachiet op een soort bedje van (balsa?)hout.
Afb. 29: Rosasiet op matrix.
Afb. 30: Aurichalciet op matrix uit de VS.
Juangodoyiet heeft ook een prachtige diepblauwe kleur. Ondanks dat het een chemisch eenvoudig mineraal is (Na2Cu(CO3)2), wordt het maar weinig aangeboden. Voor een splinter betaal je al enkele tientjes.
Op een veiling kon ik echter een aardig stukje (een miniature) kopen voor € 26, incl. verzendkosten. Het steentje moest alleen wel uit Chili komen. Lees hiernaast hoe dit afliep.
Soms is geduld een schone zaak. Laten we eens naar de aankoopgeschiedenis van het stukje juangodoyiet hieronder kijken.
22-03-20 Aankoop op veiling. Het steentje moet uit Chili komen en we zitten midden in de 1e corona-golf, dus het zou even kunnen duren
24-03-20 Verzoek aan verkoper om een ‘money request’ te sturen [Geen antwoord]
13-04-20 Hernieuwd verzoek aan verkoper om een ‘money request’ te sturen
Afb. 31: Juangodoyiet op matrix uit Chili.
14-04-20 ‘Money request’ ontvangen en meteen betaald
16-04-20 Bedrag afgeschreven van mijn bankrekening
09-05-20 Email naar verkoper: geld ontvangen? [Geen antwoord]
23-07-20 Email naar verkoper: ik heb nog niets ontvangen, heb je een track & trace code? [Geen antwoord]
18-08-20 Herhaalde vraag aan verkoper om een track & trace code [Geen antwoord]
28-09-20 Nogal pissige email naar verkoper [Geen antwoord]
31-12-20 Klacht ingediend bij de veilingmeester
31-12-20 Reactie van veilingmeester met kopie aan verkoper
04-01-21 Reactie van verkoper (hè, hè): ik had zo laat betaald, dat hij dat niet gezien had. Wil ik de steen nog of geld terug?
04-01-21 Email naar verkoper: ik wil de steen!
16-04-21 Steen gearriveerd, op de kop af een jaar na de betaling. Het duurde dus even, maar kijk eens naar die prachtige blauwe kleur.
Koperzouten en kobaltzouten hebben vaak spectaculaire kleuren. Maar samen bakken ze er niet veel van. Kolweziet, een carbonaat met zowel koper als kobalt heeft een teleurstellende, saaie, olijfgroene kleur.
Afb. 32: Olijfgroene kolweziet met magenta cobalto-calciet op een matrix van tetrahedriet uit de DR Congo.
Als je op de paarse kleur afgaat zou je verwachten dat Stichtiet een kobaltzout is. Maar dat is het dus niet: (Mg6Cr3+(CO3)(OH)16·4H2O).
Afb. 33: Paarse stichtiet op matrix uit Zuid-Afrika.
Afb. 34 (rechts): Bol van ‘bumblebee jaspis’ uit Indonesië.
En dan maar weer eens een steen met een foute naam: de ‘bumblebee jaspis’. Het is n.l. helemaal geen jaspis (SiO2) maar calciet (CaCO3). De grijs-zwarte lijnen zijn pyriet of mangaanoxide en de geel-oranje kleur wordt veroorzaakt door realgaar. Geen kwarts te bekennen dus. Dit laat onverlet, dat het een prachtige steentje is.
