2.12 Kwarts deel 2
Afb. 1: Blauwe chalcedoon ruw.
Afb. 2: Deze hele bijzondere geode met chalcedoon uit Marokko lijkt een soort druipsteengrot. Wat nu beneden ligt was waarschijnlijk de bovenkant.
Crypto- of microkristallijn kwarts
Er is nogal verwarring over de naam chalcedoon. Sommigen verstaan hieronder alleen de blauwe soort microkristallijne kwarts, naast andere soorten als agaat, jaspis, carneool, etc.
De IMA vindt echter dat chalcedoon alle micro-kristallijne kwarts omvat en dat als gevolg daarvan agaat, jaspis, etc. ondersoorten van chalcedoon zijn.
Afb. 3: Jumbo van donkerblauwe chalcedoon.
Afb. 4: Blauwe chalcedoon geslepen.
Afb. 5: Bol van veelkleurige chalcedoon.
Agaat
Als kenmerk van agaat worden lagen of banden genoemd. Toch ontbreken die vaak.
Afb. 6: Op deze agaat uit Madagaskar zijn de banden duidelijk te zien.
Afb. 8: Supertrio ‘regenboog’-agaat, uit resp. de VS, Azië en Azië. Geen lagen te zien...
Omdat agaat een vezelige structuur heeft, die gemakkelijk te verven is, moet je hopen dat de exemplaren met een mooie kleur ‘puur natuur’ zijn. De kans daarop is groter als je bij betrouwbare verkopers winkelt.
B.v. www.knuffelsteen.nl vermeldt het altijd als een mineraal bewerkt is of als daar twijfel over bestaat.
Afb. 7 (links): 'Stick agate' uit Turkije.
Afb. 9: Agaat-schijf uit Marokko met (te?) mooie kleuren.
Afb. 10: Op deze forse agaatbol zie je duidelijk de banden.
Afb. 11: Agaatbol met van binnen bergkristal uit Madagaskar.
Afb.12: Agaatbol met van binnen amethist.
Hieronder een leuke kleine geode van rode agaat. Binnenin zitten bolletjes met piepkleine kristalletjes erop. Een soort ‘cactus’-agaat dus.
Aangezien de geode uit Marokko komt, durf ik er mijn hand niet voor in het vuur te steken dat dit de natuurlijke kleur is.
Afb. 14: Piepkleine rode agaat-geode uit Marokko.
Afb. 13 (links): Een grote agaat-bol met mooie banden en van binnen amethist. Een topstuk!.
Onyx
Traditioneel is onyx ook gestreept, maar dan in de kleuren zwart-wit.
Afb. 15: Onyx-bol.
Afb. 16: Dit soort rooksets werd (en wordt) ten onrechte verkocht als zijnde van onyx - Bron: www.catawiki.nl
Afb. 17: Deze stenen noemt men sardonyx of ook wel ‘banded agate' of 'streep'-agaat. Sardonyx is een samentrekking van 'sard' (een bruinrode kleur) en onyx.
De naam onyx werd en wordt echter ook vaak foutief gebruikt. Bij mijn schoonouders stond een rookset op tafel van ‘onyx’ maar dan in de kleuren groen-bruin. Deze was echter niet gemaakt van onyx (SiO2), maar van calciet (CaCO3).
Carneool
In Nederland wordt chalcedoon met een oranje-bruine kleur aangeduid als 'carneool'.
Afb. 18 (rechts): Jumbo van carneool.
Afb. 19: Carneool in agaat.
Jaspis
Traditioneel was Jaspis microkristallijne kwarts met een door limoniet en/of hematiet (ijzeroxide) veroorzaakte rode kleur. Tegenwoordig is er echter jaspis te koop in alle kleuren van de regenboog.
Het feit, dat er mineralen worden aangeboden onder de naam oceaan-jaspis (zie 2.11), die weinig met jaspis te maken hebben, maar wel in vele kleuren voorkomen, zorgt nog eens voor extra verwarring.
Afb. 20: Een leuk rijtje jaspis-bollen in de klassieke rode kleur. Dit kwartet is afkomstig. uit Madagaskar
Afb. 21: Een vlam en een jumbo van rode jaspis.
Afb. 22: Een jaspis in rood, wit en blauw.
Afb. 23: Twee mookaiet-jaspissen.
Afb. 24 (rechts): 'Breccie'-jaspis uit Zimbabwe.
Nu jaspissen in vele kleuren voorkomen heeft de handel uiteraard allerhande namen verzonnen om deze van elkaar te onderscheiden. Ik laat er een aantal zien zonder al te veel commentaar.
Mookaiet-jaspis is genoemd naar de eerste vindplaats: Mooka Creek in Australië. Kenmerkend is de geel-bruine kleur, gecombineerd met rood.
‘Breccie’-jaspis ziet er uit als brokken, die aan elkaar gelijmd zijn. Wat er uit ziet als lijm is echter bergkristal, het is gewoon zo in de natuur ontstaan.
Afb. 25 (boven) en 26 (onder): 'Landschaps'-jaspissen.
Afb. 28: Morondaviet, ook wel ‘patchwork’-jaspis genoemd.
Afb. 27 (links): ‘Polychroom’-jaspissen.
Ik weet niet wat nu eigenlijk het verschil is tussen morondaviet en ‘breccie’-jaspis. Om de verwarring nog wat groter te maken worden ook de namen morondaviet en ‘fairy dream’ door elkaar heen gebruikt.
Afb. 29: Uiteraard heten deze trommel-steentjes ‘dalmatiër’-jaspis. Maar ze worden ook ‘kiwi’-jaspis genoemd.
Afb 30: Je ziet het er misschien niet aan af, maar deze roze-grijze jaspis-bol weegt meer dan 4½ kg.
Het hoeft weinig betoog, dat de IMA al deze namen niet erkent. Jaspis en agaat worden nog wel genoemd, maar dat heeft vooral met de traditie te maken. Uiteindelijk beschouwt deze organisatie het allemaal als chalcedoon.
Heliotroop of bloedsteen
De naam voor een groene chalcedoon met (bloed-)rode vlekken. Niet te verwarren met unakiet en de drakenbloedsteen, die beide dezelfde kleurencombinatie hebben, maar niet uit kwarts bestaan.
Afb. 31: Deze heliotroop is aan de geslepen zijde meer rood met groen, dan omgekeerd.
Chrysopraas
Dit mineraal, met een door nikkel veroorzaakte appel-groene kleur, kwamen we in 1.10 al tegen.
Afb. 32: Ruwe chrysopraas uit Australië.
Afb. 33 (rechts): Micro-kristallijne rozenkwarts ‘free form’ uit Madagaskar.
Rozenkwarts
Naast de macrokristallijne variant, die we in 2.02 tegenkwamen bestaat er ook een microkristallijne rozenkwarts, die veel vaker voorkomt.
Valkenoog, tijgeroog en tijgerijzer
Crocidoliet wordt ook wel blauwe asbest genoemd. Dit is de gevaarlijkste vorm van de 6 soorten asbest.
Afb. 34: Crocidoliet - Bron: www.mindat.org
Afb. 35: Valkenoog met kattenoog-effect.
De traditionele theorie is, dat crocidoliet onder bepaalde omstandigheden omgezet wordt in geelkleurige kwarts, die pseudocrocidoliet wordt genoemd. De vezelige structuur blijft hierbij bestaan.
Er ontstaat dan in eerste instantie valkenoog, waarin de blauwe kleur nog duidelijk aanwezig is.
En in 2e instantie tijgeroog, waarbij al het blauw verdwenen is. Doordat de vezelige structuur blijft bestaan ontstaat er een verschijnsel dat chatoyance of kattenoog-effect wordt genoemd. Bij de valkenoog hiernaast zie je het hopelijk in de 2 verticale strepen.
Afb. 36: Een kwartet tijgeroogbollen.
Tijgeroog is een prachtige steen, die zich kenmerkt door de geelgouden, bruine, zilverkleurige en rode banden.
Afb. 37: Enkele stukken geslepen tijgeroog.
Afb. 38: Bij dit stuk ruwe tijgeroog zijn de lagen goed te zien. Het lijkt wel spekkoek!
Afb. 39: Tijgerijzerbollen, beide afkomstig uit China.
Tijgerijzer
is tijgeroog die veel ijzer (in de vorm van hematiet) bevat. Het heeft daardoor veel rood en metalig zwart in zijn kleurenpatroon.
Tijgerijzer wordt uitsluitend gevonden op 2 plekken in Australië.
Mindat.org is er overigens niet erg duidelijk over of tijgeroog (en dus ook tijgerijzer) vooral uit macro- of juist uit microkristallijne kwarts bestaat.
Afb. 40: In deze tijgerijzer 'free forms' zie je duidelijk weer de lagen.
Pietersiet
lijkt op tijgeroog, behalve dat de daarvoor kenmerkende gelaagde structuur ontbreekt. Wel zie je in de bollen hiernaast dezelfde kleuren terugkomen als in tijgeroog: geel, bruin, rood en zilverblauw. Het is schaarser en meestal dus ook wat duurder dan tijgeroog.
Over Pietersiet is Mindat.org wél duidelijk: het bestaat uit chalcedoon (dus uit microkristallijne kwarts).
Afb. 41 (rechts): Pietersiet-bollen.
Afb. 42: Deze gevlekte Jaspis wordt ‘luipaard-jaspis’ genoemd. Bij aankoop van 2 exemplaren kregen we het luipaard er gratis bij.
Inmiddels is er ook een nieuwe theorie over het ontstaan van tijgeroog. Dit zegt Mindat.org er over:
A new interpretation of the origin of tiger's eye was recently given by Heaney and Fisher (2003): "Tiger's-eye is an attractive and popular gemstone that is ubiquitous in stores that cater to rock and mineral collectors. For more than a century, textbooks and museum displays have identified the material as an archetype of pseudomorphism, i.e., the replacement of one mineral by another with the retention of the earlier mineral's shape. Our study has revealed that the textures responsible for the shimmer of tiger's-eye do not represent pseudomorphic substitution of quartz after preexisting crocidolite asbestos. Rather, we argue that tiger's-eye classically exemplifies synchronous mineral growth through a crack-seal vein-filling process."
Kortom, volgens deze theorie is er geen sprake van omzetting van het ene mineraal in het andere, maar sijpelen mineralen door spleten naar binnen.
Afb. 43: Sommige verkopers zijn erg creatief. Deze zeer kleurrijke polychroom-jaspis was voor mij onweerstaanbaar vanwege de zonvormige onderzetter en de led-verlichting. De steen is afkomstig uit Madagaskar.
